آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) پیش‌بینی کرده که تقاضای جهانی برای سوخت فسیلی روند کاهشی خواهد داشت، چراکه نسبت به گذشته خودروهای برقی بیشتری وارد جاده‌ها شده و اقتصاد چین نیز رشد آهسته‌تری داشته است. در مقابل این دیدگاه اما برخی تحلیلگران عقیده دارند محقق شدن چنین پیش‌بینی‌هایی اساساً بلندپروازانه و جاه‌طلبانه است و تقاضای نفت در میان‌مدت لااقل در همین سطوح باقی می‌ماند.
در همین زمینه به تازگی دبیرکل اوپک در مقاله‌ای ضمن «غیرقابل تحقق دانستن پایان عصر نفت»، نسبت به غالب شدن برخی روایت‌ها در خصوص کاهش مصرف نفت در آینده، ابراز نگرانی کرده است. هیثم الغیص معتقد است روایت‌های گمراه‌کننده در این خصوص، روند افزایشی و تکرارشونده را پیش گرفته و این عامل می‌تواند منجر به «کاهش سرمایه‌گذاری»، «افت عرضه نفت» و «بروز هرج‌ومرج بیشتر در بازار انرژی» در آینده شود.
آیا تقاضای نفت در میان‌مدت افزایشی خواهد بود؟
در همین زمینه برخی کارشناسان انرژی با وجود اینکه کاهش مصرف نفت در یک بازه زمانی ۳۰ ساله را با توجه به جایگزینی انرژی‌های تجدیدپذیر، طبیعی و قابل پذیرش می‌دانند، اما با همه این تفاسیر درمجموع «بقای تقاضای نفت» را بیش از «کاهش قطعی عرضه آن» ارزیابی می‌کنند.
«نسبت پایین اکتشافات جدید به مصرف بازیگران مهم بازار نفت همچون آمریکا و روسیه» و «در نظر گرفتن روند کاهشی مصرف زغال‌سنگ در آینده» ازجمله نکاتی است که می‌توان با در نظر گرفتن آنها تقویت بازار نفت در دهه‌های آتی را محتمل و تضمین‌شده دانست.
افزایش سهم زغال‌سنگ در تhمین انرژی جهان
بر اساس داده‌های آژانس بین‌المللی انرژی، سهم نفت در تأمین انرژی جهان در سال ۲۰۲۱، نزدیک به ۲۹ درصد بوده که این مقدار در سال ۱۹۹۰، بیش از ۳۷ درصد بوده است. با وجود کاهش قابل‌توجه سهم نفت، اما نقش زغال‌سنگ - که به‌عنوان سوختی آلاینده‌تر از نفت یاد می‌شود و اولویت جایگزینی آن با سایر انرژی‌های پاک‌تر به‌مراتب بیشتر است - در طول ۳۰ سال گذشته افزایش بیش از ۲ درصدی را تجربه کرده است، همچنین گاز طبیعی در طول این مدت سهم خود را از ۱۹ درصد به ۲۴ درصد رسانده و سایر انرژی‌ها نیز درمجموع تنها یک درصد رشد را ثبت کرده‌اند.
با در نظر گرفتن این اعداد و ارقام، این پیش‌بینی وجود دارد که با توجه به احتمال بالای کاهش تولید زغال‌سنگ در آینده، رقبای جدید برای خرید نفت وارد بازار شوند و بازار نفت تا افق ۲۰۵۰، ثبات بیشتری به خود بگیرد و کماکان رقابتی و جذاب بماند.
مجموع عرضه انرژی در جهان به تفکیک منبع از سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۲۱
البته فارغ از این مطالب، باید به این موضوع نیز اشاره کرد که موضوع «پایان عصر نفت» تاکنون در مقاطع تاریخی مختلفی مطرح شده است؛ تحلیل‌های نادرست مبنی بر اتمام عصر نفت برای نخستین بار در دهه ۱۸۸۰ میلادی صورت گرفت و یکی از موارد اخیر نیز مربوط به شیوع کرونا و کاهش تقاضای نفت در سال ۲۰۲۰ اشاره کرد. در این سال برخی بر این باور بودند دیگر تقاضای نفت به کانال ۱۰۰ میلیون بشکه بازنمی‌گردد، اما گذشت زمان نشان داد این نیز یک پیش‌بینی نادرست است.
افزایش بیش از ۶۰ درصدی تقاضای نفت چین در ۱۰ سال گذشته
بررسی آمارهای اوپک نشان می‌دهد روند مصرف نفت در دنیا، طی ۱۰ سال گذشته با فراز و نشیب‌هایی مواجه بوده است، اما روند کلی حاکم بر آن، رشد ۱۲ درصدی را نشان می‌دهد، همچنین اقتصادهای بزرگ دنیا عمدتاً با افزایش مصرف مواجه بودند که در این بین می‌توان به رشد مصرف ۶۱ درصدی «چین» یا افزایش ۴۳ درصدی تقاضای «هند» اشاره کرد.
پایان عصر نفت، آدرس غلط برای بازار انرژی
توجه به پیش‌بینی‌ها در مورد آینده انرژی جهان برای سیاست‌گذاری و حکمرانی در کشور، بسیار حیاتی و اجتناب‌ناپذیر است، چراکه بنا بر اعلام مسئولان وزارت نفت، ایران دارنده بالاترین سطح ذخایر درمجموع نفت و گاز جهان است؛ ذخایر قابل برداشت نفت خام کشور بیش از ۱۵۴ میلیارد بشکه و ذخایر گاز طبیعی کشور نیز حدود ۳۳ تریلیون مترمکعب تخمین زده می‌شود.
در این بین یکی از اولویت‌های وزارت نفت، توسعه میدان‌های نفتی به‌خصوص میدان‌های مشترک با هدف بهره‌برداری حداکثری و بهینه از منابع طبیعی بوده است. ایران البته به‌دنبال آن است تا سال ۱۴۰۴ به تولید ۱۱ هزار مگاوات برق خورشیدی برسد و این رقم تا پایان ۱۴۰۶ به ۳۸ هزار مگاوات می‌رسد. این اقدام در جهت تنوع‌بخشی به سبد انرژی در کنار توسعه صنعت نفت و گاز کشور به‌عنوان پیشران اقتصادی است تا ضمانتی برای امنیت انرژی ایران باشد.