معضل قاچاق سوخت منحصر به ماهها و سال‌های اخیر نیست بلکه در دو دهه اخیر بویژه سال های اخیر به دلیل اختلاف قیمت داخلی آن با نرخ های منطقه شدت یافته به طوری که گفته شده است روزانه ۲۰ تا ۳۰ میلیون قاچاق سوخت که حجم غالب آن را گازوئیل تشکیل می دهد، از کشور قاچاق می شود.

مسلم است که این میزان قاچاق سوخت فقط از استان ها و مناطق مرزی صورت نمی گیرد و به نوعی قاچاق سازمان یافته در جریان است؛ چنانچه در زمستان 1403 خبر سرقت سوخت هواپیما در بندرعباس رسانه ای شد و نشان داد قاچاقچیان با انشعاب غیرمجاز از لوله ۱۰ اینچ سوخت هواپیما را از پالایشگاه نفت ستاره خلیج فارس تحویل انبار نفت شهید رجایی می‌شد را به سرقت می بردند.

تاراج ثروت ملی با قاچاق سوخت

نصرت‌الله سیفی، مدیرعامل پیشین شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت بر این باور است که روزانه ۲۰ تا ۲۸ میلیون لیتر سوخت قاچاق می‌شود که با احتساب قیمت ۶۰ سنت برای هر لیتر در بازار خلیج‌فارس و ۱۰ سنت هزینه حمل، این حجم قاچاق روزانه حدود ۱۴۰ میلیون دلار از فرصت‌های صادراتی کشور را به تاراج می‌برد.

وی ادامه داده بود: این رقم، سالانه به بیش از ۵۰ میلیارد دلار می‌رسد؛ ثروتی هنگفت که به جای توسعه کشور، به جیب قاچاقچیان سرازیر می‌شود.

مسعود پزشکیان رئیس جمهور هم در ماه های اخیر و در جلسه ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز قاچاق سوخت را نشان یک فاجعه و گواه ناکارآمدی دانسته و گفته بود: برای بنده نه حتی به عنوان رئیس جمهور، بلکه به عنوان یک شهروند ایرانی نیز به هیچ وجه قابل قبول نیست که بگویند از چرخه‌ای که تولید و توزیع آن در دست خود ماست، روزانه بین ۲۰ تا ۳۰ میلیون لیتر سوخت قاچاق می‌شود.

رئیس جمهور برنامه‌ریزی‌های بلندمدت برای حل این مشکل را نیز ناکارآمد توصیف کرد و با تاکید بر اینکه باید ظرف مدت کوتاهی راهکارهای عملیاتی موثر برای رفع این معضل طراحی کنیم، افزود: وقتی چنین حجمی از سوخت قاچاق می‌شود و نمی‌توانیم جلوی آن را بگیریم، آیا مردم از ما می‌پذیرند که برای مدیریت مصرف انرژی، گاز و برق صنایع را قطع کنیم.

گرچه در دولت چهاردهم برنامه ریزی های زیادی برای مبارزه با قاچاق سوخت صورت گرفته اما همچنان شاهد این معضل هستیم.

این موضوع حتی در جلسه استیضاح وزیر امور اقتصادی و دارایی نیز مطرح شد؛ عبدالناصر همتی درباره قاچاق سوخت گفت: گازوییل ۳۰۰ تومانی ایران را لیتری ۴۶ هزار تومان در پاکستان می‌فروشند؛ روزانه ۲۰ میلیون لیتر گازوییل به خارج از کشور قاچاق می‌شود و اگر جلوی قاچاق سوخت را بگیریم می‌توانیم سالانه ۴ میلیون تومان به هر نفر یارانه بدهیم.

همتی خواستار آن شده بود تا بررسی شود که اسکله های قاچاق دست چه کسانی است و چه کسانی قاچاق را انجام می دهند.

منافذ قاچاق سوخت کجاست؟

بررسی ها نشان می دهد حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار نفر درگیر قاچاق گازوئیل هستند؛ نرخ سهمیه گازوئیل دولتی سوخت بین ۳۰۰ تا ۶۰۰ تومان است و مصرف روزانه کشور ۱۲۰ میلیون لیتر تقریبا به اندازه مصرف بنزین است که از این میزان ۶۰ میلیون لیتر صرف حمل و نقل عمومی می شود.

گازوئیلی که توسط پالایشگاه ها تولید می شود تحویل انبار نفت شده و سپس از آنجا به جایگاه ها توسط کامیون ها ارسال می‌شود در این میان برخی کامیونداران در محل های مخفی بخشی از گازوئیل را تخلیه کرده و به جای آن روغن سوخته و یا آب استفاده کرده تحویل جایگاه‌دار می دهند.

روی این روند هیچ نظارتی وجود ندارد و گرچه تلاش شده با استفاده از فناوری های روز نظارت بر این بخش افزایش یابد اما در مجموع ۱۰ درصد قاچاق سوخت حدود ۲ تا ۳ میلیون لیتر روزانه در این بخش انجام می شود.

کارشناسان می گویند با راه اندازی سامانه جی.پی.اس و سامانه پایش می توان بخش زیادی از این قاچاق را جلوگیری کرد.

درآمد ۱۵۰ میلیون تومانی قاچاق سوخت در بخش حمل و نقل

بخش دیگری از قاچاق سوخت در بخش حمل و نقل کشور انجام می شود؛ در این بخش به هر کامیون روزانه ۵۰۰ لیتر گازوئیل سهمیه داده می شود که اگر با قیمت ۶۰۰ تومان محاسبه شود، هر کامیون روزانه ۳۰۰ هزار تومان پول گازوئیل می دهد. فعلا هیچ سامانه‌ای حرکت این کامیون ها و سوختی که مصرف می کنند را رصد نمی‌کند.

اگر کامیونداری با کامیون خود هیچ کار نکند و سهمیه خود را مصرف نکند می تواند آن را در جاده ساوه لیتری ۱۰ هزار تومان به فروش برساند.

روزی ۵۰۰ لیتر به قیمت ۱۰ هزار تومان می شود به عبارتی ۵ میلیون تومان که اگر کامیونی هیچ فعالیتی نداشته باشد و سهمیه ماهانه خود را به فروش برساند ماهی ۱۵۰ میلیون تومان درآمد خواهد داشت. این بخش کوچکی از جذابیتی است که قاچاق به همراه دارد.

کامیون هایی که بار آب می آورند و گازوئیل می‌برند

برخی کارشناسان معتقدند که تعدادی از کامیون ها هستند که از مرز کردستان با خرید بارنامه های تقلبی که به راحتی می توان آنها را از سایت دیوار خریداری کرد، آب می آورند و به جای آن گازوئیل بار کرده یا از کشور خارج می کنند و یا در داخل کشور به قیمت ۱۰ هزار تومان به فروش می رسانند.

محمدصادق عظیمی فر مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی ایران در این باره معتقد است بخش عمده قاچاق فرآورده‌های نفتی در بخش حمل‌ونقل رخ می‌دهد؛ از این رو کمیته‌ای به‌ منظور صحت‌سنجی و تعیین نحوه برخورد با مصادیق تخلف‌های شناسایی‌شده در حوزه سوخت ناوگان حمل‌ونقل، تشکیل شده است و موارد تخلف با جدیت و در اسرع وقت بررسی و برای برخورد لازم به دستگاه قضا و سازمان تعزیرات منعکس می‌شود.

به گفته مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی ایران، مراکزی که باربرگ‌های صوری صادر می‌کنند و خودروهایی که این تخلفات در آنها رخ داده، باید به سازمان تعزیرات معرفی شوند تا از طریق این دستگاه برخوردهای لازم انجام شود.